Budżet obronny: Rosnące wydatki i ciągłe niezadowolenie – dlaczego ciągle brakuje pieniędzy?

Studnia bez dna? Gdzie tak naprawdę idą miliardy z nowego budżetu obronnego?

W ostatnich latach budżet obronny Niemiec i wielu państw NATO znacznie wzrósł. Niemniej jednak niezadowolenie społeczne i polityczne z poziomu finansowania utrzymuje się na wysokim poziomie. Dyskusja na temat wydatków na obronę i przestrzegania dwuprocentowego celu NATO od dawna kształtuje nie tylko debatę budżetową, ale jest również napędzana przez rozwój strategiczny, politykę bezpieczeństwa i zmiany społeczne. Osoba neutralna zadałaby w tym kontekście następujące pytania: Dlaczego rosną wydatki na obronę? Co stoi za dwuprocentowym celem NATO? Czy rosnące fundusze są wystarczające? Jakie problemy pozostają nierozwiązane? Poniższe sekcje pytań i odpowiedzi systematycznie analizują te tematy.

Co oznacza budżet obronny i jak rozwijał się on w Niemczech?

Budżet obronny to część budżetu federalnego przeznaczona na wydatki Bundeswehry i obronę Niemiec. Obejmuje on środki na działalność operacyjną, inwestycje, zwrot kosztów materiałowych, personel i badania w siłach zbrojnych.

W Niemczech budżet obronny od wielu lat utrzymuje się na względnie stałym poziomie lub wzrasta nieznacznie. W roku budżetowym 2021 wyniósł on 46,93 mld euro. Stanowiło to wzrost o około 2,8% w porównaniu z rokiem 2020. W kolejnych latach finansowanie było dodatkowo zwiększane, szczególnie w świetle zmienionej sytuacji bezpieczeństwa spowodowanej rosyjskim atakiem na Ukrainę i zwiększonymi wymaganiami NATO. Budżet obronny na rok 2024 wynosi 51,95 mld euro, a na rok 2025 zaplanowano 62,43 mld euro – nie wliczając funduszu specjalnego Bundeswehry. Uwzględniając fundusz specjalny, wydatki Bundeswehry wzrosną do 86,49 mld euro w 2025 roku.

Dlaczego wydatki na obronność rosną w Niemczech i innych krajach NATO?

Wzrost wydatków na obronność jest wynikiem wielu czynników. Po ataku Rosji na Ukrainę stało się jasne, że wiele państw europejskich musi zwiększyć swoje zdolności obronne. Niemcy, w ramach polityki „Zeitenwende”, zobowiązały się do zwiększenia efektywności i gotowości operacyjnej swoich sił zbrojnych.

Kolejnym powodem wzrostu jest dwuprocentowy cel NATO, który wymaga od państw członkowskich przeznaczania co najmniej dwóch procent swojego produktu krajowego brutto (PKB) na obronność. Na ten stan rzeczy wpływają rosnące oczekiwania w sojuszu, zwłaszcza ze strony Stanów Zjednoczonych, które domagają się większego wkładu od swoich europejskich partnerów. Kraje takie jak Polska, Estonia i Wielka Brytania inwestują znacznie więcej. Rząd niemiecki po raz pierwszy ogłosił w 2024 roku, że zrealizuje dwuprocentowy cel, przeznaczając na obronność około 90 miliardów euro, co stanowi około 2,12 procent PKB.

Czym dokładnie jest dwuprocentowy cel i dlaczego jest kontrowersyjny?

Cel dwóch procent został uzgodniony jako punkt odniesienia na szczycie NATO w Walii w 2014 roku. Miał on zapewnić, że wszyscy członkowie NATO zobowiążą się do minimalnego poziomu wydatków na obronność. Pierwotnie porozumienie sformułowano w mniej wiążący sposób – państwa miały „zmierzać w kierunku tego celu”. Dopiero na szczycie w Wilnie w 2023 roku próg dwóch procent został ustalony jako wiążący dolny limit.

Cel jest kontrowersyjny przede wszystkim dlatego, że koncentruje się wyłącznie na poziomie wydatków, a nie na efektywności czy rzeczywistych potrzebach w zakresie bezpieczeństwa. Krytycy twierdzą, że sam poziom nie dostarcza żadnych informacji o potencjale militarnym ani o rozsądnym wykorzystaniu zasobów.

Jaki jest skład budżetu obronnego i które obszary czerpią z niego największe korzyści?

Budżet obronny dzieli się na cztery podstawowe kategorie: wydatki operacyjne, kontrakty operacyjne na dalszy rozwój Bundeswehry, wydatki inwestycyjne i wydatki na zaopatrzenie.

Na przykład w 2025 roku znaczne środki przeznaczono na zamówienia wojskowe. Największą pozycją są wydatki na personel, które wzrosną z 22,47 mld euro w 2024 roku do 23,89 mld euro w 2025 roku. Finansowanie zamówień wojskowych wzrośnie z 15,2 mld euro w 2024 roku do 21,64 mld euro w 2025 roku. Będzie to korzystne dla sprzętu, takiego jak amunicja, pojazdy, samoloty, projekty cyfryzacji i inne obszary o znaczeniu systemowym. Z drugiej strony, finansowanie badań i technologii nieznacznie spadnie z 565 mln euro do 500 mln euro.

Struktura budżetu obronnego uległa zatem zmianie, a inwestycje w sprzęt i materiały stały się priorytetem. Jednocześnie ma powstać ponad 10 000 stanowisk wojskowych i 1000 cywilnych.

Jaką rolę odgrywają fundusze specjalne i nowe instrumenty finansowe?

Po wybuchu wojny na Ukrainie utworzono specjalny fundusz dla Bundeswehry, początkowo o wartości 100 miliardów euro. Rząd niemiecki planuje w nadchodzących latach, oprócz budżetu regularnego, utworzyć dodatkowe fundusze specjalne na obronę i infrastrukturę. Oczekuje się, że do 2025 roku z funduszu specjalnego wypłynie około 24 miliardów euro.

Ponadto w marcu 2025 roku częściowo zawieszono hamulec zadłużenia na wydatki na obronę i bezpieczeństwo. Kwoty przekraczające próg jednego procenta PKB mogą być finansowane pożyczkami, co wykracza poza obecny system budżetowy. W przyszłości planowany jest dodatkowy fundusz specjalny w wysokości do 500 miliardów euro na projekty infrastrukturalne.

Zmiany te prowadzą do znacznie większej elastyczności, ale rodzą też pytania o długoterminową stabilność i obsługę zadłużenia, ponieważ zaciągnięte pożyczki trzeba obsługiwać. Tylko w 2025 r. na obsługę zadłużenia przeznaczono 33,2 mld euro.

Centrum bezpieczeństwa i obrony oferuje uzasadnione porady i aktualne informacje w celu skutecznego wspierania firm i organizacji w wzmocnieniu ich roli w europejskiej polityce bezpieczeństwa i obrony. W bliskim związku z grupą roboczą SME Connect promuje w szczególności małe i średnie firmy (MŚP), które chcą jeszcze bardziej zwiększyć swoją innowacyjną siłę i konkurencyjność w dziedzinie obrony. Jako centralny punkt kontaktu, centrum tworzy decydujący pomost między MŚP a europejską strategią obrony.

Nadaje się do:

• Obrona grupy roboczej SME Connect – Wzmocnienie MŚP w obronie europejskiej

Dlaczego niezadowolenie utrzymuje się pomimo zwiększania zasobów?

Pomimo zwiększonego finansowania, niezadowolenie z poziomu wydatków na obronność utrzymuje się zarówno na poziomie politycznym, wojskowym, jak i społecznym. Wymieniono różne przyczyny:

1. Deficyty strukturalne i zaległości

Wielu ekspertów, autorzy odpowiednich badań, a nawet przedstawiciele Bundeswehry twierdzą, że dekad zaniedbań w siłach zbrojnych nie da się zrekompensować kilkoma latami zwiększonych wydatków. Brakuje sprzętu operacyjnego, nowoczesnej infrastruktury i planowania strategicznego.

2. Efektywność i wykorzystanie zasobów

Krytyka dotyczy nie tylko bezwzględnej kwoty, ale przede wszystkim efektywności wykorzystania środków. Projekty zamówień publicznych często trwają latami, a biurokracja spowalnia modernizację.

3. Oczekiwania i porównania międzynarodowe

W porównaniu międzynarodowym, Niemcy dopiero niedawno osiągnęły górny środkowy pułap wydatków NATO. Kraje takie jak Polska i USA mają znacznie wyższe inwestycje w obronność. Co więcej, rośnie presja na podniesienie tego celu z 2% do 3,5%, a nawet 5%.

4. Wyzwania wewnętrzne i zewnętrzne

Bundeswehra stoi przed złożonymi wyzwaniami: od obrony narodowej i sojuszniczej, przez cyberobronę, po misje zagraniczne. Wiele z tych obszarów jest niedofinansowanych, a ciągłe korekty budżetowe nie zapewniają trwałego rozwiązania.

Jakie żądania i propozycje reform pojawiają się w debacie politycznej?

W Niemczech i innych krajach NATO narastają apele o dalsze zwiększenie budżetu obronnego. Przedstawiciele różnych partii i grup eksperckich dyskutują o celach na poziomie trzech lub więcej procent PKB. Na przykład, kandydat Partii Zielonych na kanclerza Robert Habeck mówił na początku roku o celu na poziomie 3,5 procent, co odpowiadałoby potrojeniu budżetu obronnego. CSU wyznaczyła sobie cel na poziomie trzech procent na najbliższe dziesięć lat.

Jednocześnie podejmowane są inicjatywy polityczne mające na celu oddzielenie finansowania obronności i bezpieczeństwa od ścisłej dyscypliny budżetowej. Reforma hamulca zadłużenia i powiązanie finansowania z potrzebami bezpieczeństwa kraju stanowią kluczowe elementy tej debaty.

Jakie znaczenie dla przyszłości sił zbrojnych i bezpieczeństwa Niemiec ma budżet obronny?

Stały wzrost i stabilne finansowanie budżetu obronnego jest warunkiem koniecznym, aby Bundeswehra i inne elementy niemieckiej architektury bezpieczeństwa mogły niezawodnie wypełniać swoje misje. Istnieje pilna potrzeba nadrobienia zaległości w modernizacji sprzętu, zapasów amunicji i infrastruktury. Zwiększone finansowanie umożliwi realizację kluczowych projektów, przyspieszy wzrost liczby personelu i wypełni zobowiązania sojusznicze. Wreszcie, zwiększony budżet stanowi sygnał dla partnerów międzynarodowych i oznacza przejęcie większej odpowiedzialności w ramach NATO.

Pozostaje jednak wiele wyzwań. Skuteczność zależy od tego, jak zostaną wykorzystane fundusze, jak szybko reformy zostaną wprowadzone i czy Niemcy będą gotowe wnieść swój wkład w bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez dalsze zwiększanie środków.

Czy pozostały jeszcze jakieś obawy dotyczące wsparcia społecznego i zrównoważonego rozwoju?

Poparcie społeczne dla zwiększenia wydatków na obronność jest tradycyjnie słabsze w Niemczech niż w innych krajach NATO. Debata na temat wydatków socjalnych, infrastruktury i inwestycji w edukację konkuruje z potrzebą rozbudowy systemów obronnych. Finansowanie poprzez nowe zadłużenie jest postrzegane krytycznie przez niektórych ekspertów i część opinii publicznej, ponieważ należy uwzględnić długoterminowe koszty i konkurencję z innymi funkcjami rządu.

Czy istnieją porównania historyczne i różnice międzynarodowe?

Historycznie rzecz biorąc, rząd federalny inwestował w odbudowę Wschodu po zjednoczeniu podobne kwoty, co obecnie – z trwałym wpływem na gospodarkę i społeczeństwo. Obecny fundusz specjalny na obronę i infrastrukturę nie jest zatem nowym rozwiązaniem, lecz odzwierciedleniem zmieniającej się globalnej sytuacji bezpieczeństwa.

Wydatki różnią się znacznie w poszczególnych krajach NATO: Polska inwestuje ponad 4% swojego PKB w obronę, podczas gdy Stany Zjednoczone wydają około 3,4%. Estonia, Grecja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone od dawna są liderami, podczas gdy kraje takie jak Luksemburg, Hiszpania i Belgia pozostają znacznie w tyle. Dopiero od rosyjskiego ataku na Ukrainę europejskie zachowania inwestycyjne uległy znaczącej zmianie.

Jakie są prognozy na nadchodzące lata?

Średniookresowe planowanie finansowe przewiduje dalszy wzrost finansowania. Według Federalnego Ministerstwa Obrony, linia budżetowa 14 ma wzrosnąć z około 62,43 mld euro (2025) do 152,83 mld euro (2029). Umożliwiłoby to Bundeswehrze trwałe, aktywne wypełnianie zobowiązań, zadań i zobowiązań sojuszniczych.

Dalszy rozwój sytuacji zależy od sytuacji bezpieczeństwa, decyzji politycznych i pomyślnego zakończenia bieżących reform.

Jaką rolę odgrywa poprawa efektywności w Bundeswehrze?

Nie tylko wysokość budżetu decyduje o zdolnościach obronnych, ale także efektywność inwestowania środków w strukturę, modernizację i gotowość operacyjną sił zbrojnych. Kluczowe znaczenie ma optymalizacja zakupów, cyfryzacja i zarządzanie personelem. Niezadowolenie często pojawia się, gdy środki finansowe są zwiększane, ale nie są wykorzystywane efektywnie lub terminowo. Na przykład, Bundeswehra w ostatnich latach wielokrotnie krytykowała długotrwałe i nieefektywne procesy zarządzania materiałami.

Budżet obronny między aspiracjami a rzeczywistością

Chociaż budżet obronny znacznie wzrósł w ostatnich latach, a Niemcy po raz pierwszy osiągnęły cel NATO wynoszący dwa procent, utrzymuje się niezadowolenie z poziomu i skuteczności funduszy. Debata polityczna i społeczna koncentruje się zarówno na potrzebie dalszych podwyżek, jak i na efektywnym wykorzystaniu budżetu. Podczas gdy rząd federalny znacząco zwiększa finansowanie i tworzy nowe instrumenty finansowe, przyszła rentowność niemieckiej obronności nadal zależy od wdrożenia zrównoważonych reform, modernizacji i poparcia społecznego.

Nadchodzące lata pokażą, czy przyjęte reformy i zwiększenie budżetu rzeczywiście doprowadzą do powstania silnej, nowoczesnej i zorientowanej na misje obrony, czy też deficyty strukturalne i nowe wyzwania jeszcze bardziej pogłębią obecne niezadowolenie.

Chętnie będę Twoim osobistym doradcą.

Szef rozwoju biznesu

Przewodniczący SME Connect Defense Group

LinkedIn

 

 

Chętnie będę Twoim osobistym doradcą.

skontaktować się ze mną pod Wolfenstein ∂ xpert.digital

zadzwonić pod +49 89 674 804 (Monachium)

LinkedIn