Dwie twarze innowacji: rozwój i zmiany w sektorze produktów podwójnego zastosowania w Niemczech i Europie

### Od smartfona do broni: Ta codzienna technologia prowadzi podwójne życie ### Wojna Putina jako dopalacz: Dlaczego miliardy płyną teraz do niemieckich firm technologicznych, które prowadzą podwójne życie ### Nie tylko czołgi i karabiny: Jak cywilne startupy wywracają do góry nogami nowoczesną obronność ### „Punkt zwrotny” w sektorze technologicznym: Delikatna granica między innowacją a uzbrojeniem w Niemczech ### Postęp o dwóch twarzach: Niebezpieczny dylemat kryjący się za najważniejszymi technologiami naszych czasów ###

Nowe znaczenie technologii podwójnego zastosowania – definicja i historyczny rozwój terminu

Termin „podwójne zastosowanie” odnosi się do towarów, oprogramowania i technologii, które mogą być wykorzystywane zarówno do celów cywilnych, jak i wojskowych. Ta podwójna użyteczność nie jest nowym zjawiskiem, ale sama koncepcja i jej strategiczne znaczenie z biegiem czasu uległy zasadniczym zmianom. Pierwotnie, po II wojnie światowej, termin ten odnosił się do wąsko zdefiniowanego obszaru: materiałów rozszczepialnych, które mogły być wykorzystywane zarówno do produkcji energii w cywilnych elektrowniach jądrowych, jak i do budowy broni jądrowej. Ta wczesna definicja miała charakter reaktywny i służyła przede wszystkim do kontrolowania opracowanej przez państwo, wysoce wrażliwej technologii. Historycznie jednak dylemat podwójnego zastosowania sięga dalej wstecz. Uderzającym przykładem z okresu przedwojennego jest synteza amoniaku Habera-Boscha, która z jednej strony zrewolucjonizowała rolnictwo dzięki sztucznym nawozom, a z drugiej umożliwiła masową produkcję materiałów wybuchowych i broni chemicznej podczas I wojny światowej.

Obecnie znaczenie pojęcia podwójnego zastosowania znacznie się rozszerzyło. Obejmuje ono szeroką gamę produktów i technologii komercyjnych, które potencjalnie mogłyby zostać wykorzystane do celów wojskowych, produkcji broni masowego rażenia lub działań terrorystycznych. Kontrole nie ograniczają się już do dóbr materialnych. Obejmują one również aktywa niematerialne, takie jak oprogramowanie i wiedza techniczna, które można przesyłać kanałami cyfrowymi, takimi jak poczta elektroniczna, przechowywanie danych w chmurze czy wideokonferencje. To rozszerzenie odzwierciedla rzeczywistość zdigitalizowanego i usieciowionego świata, w którym możliwości technologiczne nie są już koniecznie powiązane z przedmiotami fizycznymi.

Zmiana paradygmatu: od „spin-off” do „spin-on”

Rosnące znaczenie sektora produktów podwójnego zastosowania jest nierozerwalnie związane z fundamentalną zmianą paradygmatu w globalnym krajobrazie innowacji. W okresie zimnej wojny przemysł zbrojeniowy był głównym motorem postępu technologicznego. Przełomowe wynalazki, takie jak Globalny System Pozycjonowania (GPS), technologia mikrofalowa i fotografia cyfrowa, wywodzą się z badań i rozwoju wojskowego, a dopiero później zostały zaadaptowane na rynek cywilny – proces ten znany jest jako „spin-off”. Państwo i jego przedsiębiorstwa zbrojeniowe były niekwestionowanymi liderami innowacji.

Po zakończeniu zimnej wojny ta dynamika ulegała coraz większemu odwróceniu. Obecnie sektor prywatny i komercyjny napędza większość badań i rozwoju, szczególnie w kluczowych obszarach, takich jak sztuczna inteligencja, biotechnologia i technologie informacyjne. Organizacje wojskowe są obecnie w coraz większym stopniu uzależnione od adaptacji i integracji tych komercyjnie opracowanych technologii dla własnych celów. Ten odwrotny proces znany jest jako „spin-on”. Ma on dalekosiężne konsekwencje: siły zbrojne nie są już jedynym motorem innowacji, lecz stają się klientami na dynamicznym rynku cywilnym. Muszą nauczyć się radzić sobie ze zwinnymi startupami i szybkimi cyklami technologicznymi, które znacząco różnią się od tradycyjnych, długotrwałych procesów zaopatrzeniowych w przemyśle zbrojeniowym.

Podwójne zastosowanie jako strategia: coś więcej niż tylko kategoria produktów

Ta zmiana w dynamice innowacji sprawiła, że ​​„podwójne zastosowanie” to obecnie coś więcej niż tylko klasyfikacja regulacyjna w ramach kontroli eksportu. Dla rosnącej liczby firm, zwłaszcza startupów technologicznych i ich inwestorów, stało się to świadomą i centralną strategią biznesową. Zamiast biernego klasyfikowania ich przez władze jako producentów podwójnego zastosowania, firmy te aktywnie pozycjonują się na obu rynkach – cywilnym i rządowo-wojskowym.

Realizacja strategii podwójnego zastosowania oznacza podejmowanie świadomych decyzji i kompromisów. Polega ona na projektowaniu produktów od podstaw, aby sprostać potrzebom obu grup klientów. Wymaga to dogłębnego zrozumienia często bardzo odmiennych cyklów zamówień, barier regulacyjnych i mechanizmów finansowania w sektorze komercyjnym i wojskowym. Dla startupu strategia ta może otworzyć dostęp do szerszego zakresu źródeł finansowania, od kapitału wysokiego ryzyka po rządowe programy grantowe i kontrakty obronne. Jednocześnie umożliwia dywersyfikację dochodów i zmniejsza zależność od jednolitego rynku. Zmiana semantyczna i strategiczna terminu „podwójne zastosowanie” nie jest zatem przypadkowa, lecz stanowi bezpośrednią konsekwencję zmieniającego się globalnego krajobrazu badań i rozwoju. Jego znaczenie ewoluowało od odgórnego mechanizmu kontroli do oddolnej strategii rynkowej, odzwierciedlając przesunięcie przywództwa w innowacjach z sektora publicznego na prywatny.

Motory wzrostu dynamicznie rozwijającej się branży

Rozwój sektora podwójnego zastosowania z niszy do strategicznego celu dla rządów, inwestorów i przedsiębiorstw jest napędzany przez połączenie kilku silnych sił. Tworzą one środowisko, w którym popyt na technologie podwójnego zastosowania i ich podaż rosną wykładniczo.

Napięcia geopolityczne jako katalizator

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na popyt jest pogarszająca się globalna sytuacja bezpieczeństwa. Powrót strategicznej rywalizacji między głównymi mocarstwami, zwłaszcza między USA a Chinami, oraz wojna na Ukrainie fundamentalnie zmieniły postrzeganie bezpieczeństwa w zachodnich demokracjach. Po dekadach względnej stabilności państwa członkowskie NATO i UE stoją przed koniecznością szybkiej modernizacji swoich zdolności obronnych i zapewnienia sobie przewagi technologicznej. Ta pilna potrzeba stworzyła ogromny popyt na innowacyjne rozwiązania w takich obszarach jak sztuczna inteligencja, systemy autonomiczne i zaawansowana komunikacja – zdolności, w których technologie opracowywane komercyjnie są często bardziej elastyczne, zaawansowane i opłacalne niż tradycyjne uzbrojenie. Konflikt na Ukrainie stanowi rzeczywiste laboratorium, dobitnie demonstrując wartość adaptacyjnych, sterowanych oprogramowaniem systemów podwójnego zastosowania, takich jak drony i rozpoznanie wspomagane sztuczną inteligencją.

Rosnące budżety obronne i nowe źródła finansowania

Wstrząsy geopolityczne doprowadziły do ​​konkretnych konsekwencji finansowych. Rządy w całej Europie drastycznie zwiększyły wydatki na obronność. Niemcy podwoiły swój budżet na zamówienia wojskowe, podczas gdy sama UE przeznaczyła 1,5 miliarda euro na badania i rozwój w dziedzinie obronności w 2024 roku w ramach inicjatyw takich jak Europejski Fundusz Obronny (EDF). Szczególnie istotnym krokiem było utworzenie Funduszu Innowacji NATO, który dysponując kapitałem w wysokości 1 miliarda euro, inwestuje w startupy o podwójnym zastosowaniu w państwach członkowskich. To publiczne finansowanie tworzy atrakcyjny i dobrze finansowany rynek, który z kolei przyciąga kapitał prywatny. Inicjatywy takie jak Horyzont Europa i EDF coraz częściej priorytetowo traktują potencjał podwójnego zastosowania przy alokacji finansowania, dodatkowo wzmacniając synergię między innowacjami cywilnymi a celami polityki bezpieczeństwa.

Rola start-upów i kapitału wysokiego ryzyka

Po stronie podaży, to przede wszystkim zwinne startupy stanowią wyzwanie dla tradycyjnego przemysłu obronnego, zdominowanego przez kilku dużych producentów broni. Te młode firmy są w stanie szybko adaptować innowacje z sektora komercyjnego i dostosowywać je do wymagań wojskowych. Trend ten jest napędzany rosnącą gotowością inwestorów venture capital (VC) do inwestowania w ten sektor. Na całym świecie zidentyfikowano 54 fundusze VC specjalizujące się w technologiach podwójnego zastosowania. Rozkład geograficzny tych funduszy jest wymowny: prawie połowa (48%) ma siedzibę w USA, a następnie w Wielkiej Brytanii (11%). Co istotne, 15% z nich znajduje się na Ukrainie, w krajach bałtyckich i krajach Europy Wschodniej, takich jak Polska i Czechy – co bezpośrednio odzwierciedla wzmożoną potrzebę bezpieczeństwa w tych regionach.

Te wydarzenia zapoczątkowały samonapędzającą się dynamikę. Zagrożenia geopolityczne generują wyraźny popyt na nowe zdolności wojskowe. Rządy odpowiadają masowymi inwestycjami publicznymi, tworząc lukratywny rynek. Ten z kolei zmniejsza ryzyko dla inwestorów prywatnych, którzy tradycyjnie unikali długich i biurokratycznych cyklów sprzedaży w sektorze obronnym. Obecny napływ kapitału wysokiego ryzyka finansuje zwinne startupy, które opracowują najnowocześniejsze technologie, a następnie są sprzedawane rządom, aby zaspokoić początkowy popyt. Ten cykl, w którym ryzyko geopolityczne jest bezpośrednio przekształcane w kapitał wysokiego ryzyka i innowacje technologiczne, tworzy nowy transatlantycki ekosystem przemysłu obronnego, który funkcjonuje równolegle z tradycyjnymi kanałami zaopatrzenia i w coraz większym stopniu na nie wpływa.

Ramy prawne: kontrola i złożoność w Niemczech i UE

Rosnącemu znaczeniu technologii podwójnego zastosowania towarzyszy złożone i stale ewoluujące otoczenie regulacyjne. Państwa i społeczności państwowe stoją przed wyzwaniem umożliwienia legalnego handlu i promowania innowacji, jednocześnie zapobiegając rozprzestrzenianiu się technologii, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu międzynarodowemu lub być wykorzystywane do naruszania praw człowieka.

Rozporządzenie UE w sprawie produktów podwójnego zastosowania 2021/821

Głównym instrumentem prawnym regulującym eksport towarów podwójnego zastosowania w Unii Europejskiej jest rozporządzenie (UE) 2021/821. Rozporządzenie to, które zastępuje poprzednie rozporządzenie z 2009 roku, ustanawia wspólny system kontroli eksportu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu towarów podwójnego zastosowania. Jego głównym celem jest przyczynianie się do międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia.

Sercem rozporządzenia jest załącznik I, kompleksowy wykaz towarów kontrolowanych, oparty na międzynarodowych systemach kontroli, takich jak Porozumienie z Wassenaar. Towary wymienione w tym dokumencie wymagają zezwolenia na wywóz z obszaru celnego UE. Rozporządzenie przewiduje różne rodzaje zezwoleń, aby sprostać zróżnicowanym potrzebom handlu.

Ogólne zezwolenia eksportowe Unii Europejskiej (EUGEA): zezwalają na eksport określonych towarów do określonych krajów (np. Australii, USA, Japonii) na określonych warunkach, upraszczając w ten sposób handel z zaufanymi partnerami.

Krajowe ogólne zezwolenia eksportowe (NGEA): Państwa członkowskie mogą wydawać własne ogólne zezwolenia, pod warunkiem że są one zgodne z EUGEA.

Licencje globalne i indywidualne: Wydawane są przez organy krajowe dla konkretnych eksporterów i transakcji. Umożliwiają eksport do wielu użytkowników końcowych (globalnie) lub do określonego użytkownika końcowego (indywidualnie).

Pozwolenia na duże projekty: Specjalny formularz dla eksportu w ramach projektów na dużą skalę.

Kluczową innowacją w rozporządzeniu z 2021 r. jest silniejsze skupienie się na prawach człowieka. Wprowadza ono nowe mechanizmy kontroli niektórych technologii cybernadzoru, które mogą być wykorzystywane do represji wewnętrznych lub do popełniania poważnych naruszeń praw człowieka. Ponadto rozporządzenie nakłada na eksporterów obowiązek przeprowadzenia gruntownej analizy due diligence swoich transakcji oraz przechowywania szczegółowej dokumentacji przez okres pięciu lat.

Wdrożenie krajowe w Niemczech: AWG i AWV

W Niemczech europejskie ramy prawne są wdrażane i uzupełniane przepisami krajowymi. Kluczowymi aktami prawnymi są ustawa o handlu zagranicznym i płatnościach (AWG) oraz oparte na niej rozporządzenie w sprawie handlu zagranicznego i płatności (AWV). AWG ustanawia fundamentalną zasadę, że handel zagraniczny jest wolny, ale może być ograniczony ze względu na bezpieczeństwo narodowe, porządek publiczny lub w celu wypełnienia zobowiązań międzynarodowych.

Szczegółowe wymogi i procedury licencyjne są regulowane w rozporządzeniu w sprawie handlu zagranicznego i płatności (AWV). Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA) jest organem odpowiedzialnym za wydawanie licencji i egzekwowanie przepisów. BAFA rozpatruje wnioski, udziela licencji i monitoruje przestrzeganie skomplikowanych przepisów. Niemcy znane są ze ścisłego przestrzegania przepisów UE, ze szczególnym naciskiem na kontrolę transferu niematerialnej wiedzy technologicznej.

Rozszerzenie kraju i wyzwanie nowych technologii

Kluczowym aspektem systemu UE jest to, że umożliwia on państwom członkowskim wprowadzenie krajowych kontroli dodatkowych towarów spoza wspólnej listy UE. Niemcy skorzystały z tej możliwości w lipcu 2024 r., rozszerzając swoją krajową listę eksportową (część I, sekcja B rozporządzenia w sprawie handlu zagranicznego i płatności) o szereg tzw. „nowoczesnych technologii”. Obecnie obejmują one między innymi niektóre komputery kwantowe i ich komponenty, specjalistyczne urządzenia do produkcji półprzewodników oraz zaawansowane systemy sztucznej inteligencji.

Ten krok uwypukla fundamentalne napięcia w europejskim systemie kontroli eksportu. Podczas gdy Komisja Europejska dąży do zharmonizowanego podejścia, aby uniknąć mozaiki przepisów, poszczególne państwa członkowskie czują się zmuszone do działania jednostronnie ze względu na szybki postęp technologiczny i poważne obawy dotyczące bezpieczeństwa. Tempo rozwoju technologii takich jak sztuczna inteligencja i komputery kwantowe przewyższa możliwości adaptacyjne często powolnych, opartych na konsensusie międzynarodowych systemów kontroli. Krajowe, samodzielne działania, takie jak niemieckie, stanowią zatem logiczną, choć trudną dla jednolitego rynku, odpowiedź na dylemat bezpieczeństwa, w którym oczekiwanie na międzynarodowy konsensus jest postrzegane jako zbyt ryzykowne. W tym przypadku samo prawo staje się strategicznym instrumentem w wyścigu o bezpieczeństwo technologiczne.

Reżimy międzynarodowe: Porozumienie z Wassenaar

Na poziomie globalnym Porozumienie z Wassenaar jest najważniejszym wielostronnym porozumieniem dotyczącym kontroli eksportu broni konwencjonalnej i towarów podwójnego zastosowania. Zostało ono ustanowione w 1996 roku jako następca zimnowojennego systemu COCOM i obecnie zrzesza 42 państwa członkowskie. W przeciwieństwie do COCOM, którego celem były konkretnie kraje bloku wschodniego, Porozumienie z Wassenaar nie jest skierowane przeciwko żadnemu konkretnemu państwu. Jego głównym celem jest promowanie przejrzystości i większej odpowiedzialności w transferach broni, aby zapobiec destabilizującemu gromadzeniu broni.

Państwa członkowskie dobrowolnie zobowiązują się do poddania towarów wymienionych na wspólnych listach (lista amunicji i lista towarów podwójnego zastosowania) krajowym kontrolom eksportu oraz do wzajemnego informowania się o zatwierdzeniu lub odrzuceniu eksportu do określonych krajów. Porozumienie to ma jednak istotne słabości: nie jest prawnie wiążące, decyzje podejmowane są w drodze konsensusu i nie przewiduje mechanizmu weta. Jeśli jedno państwo członkowskie odrzuci eksport, inne nadal może go zatwierdzić. W dobie narastającej konfrontacji geopolitycznej to podejście oparte na konsensusie okazuje się coraz mniej skuteczne, co dodatkowo wzmacnia tendencję do podejmowania jednostronnych lub minilateralnych działań przez państwa o podobnych poglądach.

Centrum bezpieczeństwa i obrony oferuje uzasadnione porady i aktualne informacje w celu skutecznego wspierania firm i organizacji w wzmocnieniu ich roli w europejskiej polityce bezpieczeństwa i obrony. W bliskim związku z grupą roboczą SME Connect promuje w szczególności małe i średnie firmy (MŚP), które chcą jeszcze bardziej zwiększyć swoją innowacyjną siłę i konkurencyjność w dziedzinie obrony. Jako centralny punkt kontaktu, centrum tworzy decydujący pomost między MŚP a europejską strategią obrony.

Nadaje się do:

• Obrona grupy roboczej SME Connect - Wzmocnienie MŚP w obronie europejskiej

Dziedziny technologii w centrum uwagi: 5 podstawowych elementów nowoczesnej obronności

Zacieranie się granic między technologią cywilną a wojskową jest najbardziej widoczne w kluczowych obszarach technologicznych XXI wieku. Obszary te determinują nie tylko konkurencyjność gospodarczą, ale także strategiczne możliwości państw.

Przegląd ważnych dziedzin technologii podwójnego zastosowania

Sztuczna inteligencja (AI) i systemy autonomiczne

Sztuczna inteligencja jest prawdopodobnie najbardziej uderzającym przykładem głębokiej technologii podwójnego zastosowania. W sektorze cywilnym napędza innowacje w diagnostyce medycznej, pojazdach autonomicznych i analizie finansowej. Te same algorytmy, które rozpoznają wzorce na obrazach medycznych, mogą być również wykorzystywane do analizy obrazów satelitarnych w celu identyfikacji celów. W sferze wojskowej sztuczna inteligencja umożliwia rozwój autonomicznych systemów uzbrojenia, przyspiesza analizę ogromnych ilości danych na potrzeby rozpoznania i może radykalnie skrócić cykle decyzyjne w walce. Zdolność sztucznej inteligencji do autonomicznego działania w złożonych i dynamicznych środowiskach ma kluczowe znaczenie zarówno dla robotyki cywilnej, jak i wojskowych dronów i pojazdów bezzałogowych.

Systemy bezzałogowe: Drony i robotyka

Bezzałogowe statki powietrzne (drony) i roboty naziemne stały się niezastąpione zarówno w sferze cywilnej, jak i wojskowej. W zastosowaniach cywilnych służą do inspekcji turbin wiatrowych i rurociągów, w rolnictwie precyzyjnym do monitorowania zbiorów oraz w operacjach poszukiwawczo-ratowniczych po klęskach żywiołowych. W kontekście wojskowym zrewolucjonizowały pole walki. Służą do dyskretnego rozpoznania i obserwacji (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance – ISR), przeprowadzają precyzyjne ataki, dostarczają zaopatrzenie na linię frontu i mogą być używane do rozbrajania ładunków wybuchowych. Możliwość operowania dronami w sieciowych rojach otwiera zupełnie nowe możliwości taktyczne, istotne zarówno dla logistyki cywilnej, jak i wojskowych ataków nasycających.

Technologia kosmiczna i satelity

Technologie kosmiczne z natury mają podwójne zastosowanie. Globalny System Pozycjonowania (GPS), pierwotnie system czysto wojskowy, stanowi obecnie podstawę niezliczonych zastosowań cywilnych, od nawigacji samochodowej po zarządzanie logistyką. Satelity dostarczają danych do prognozowania pogody i badań klimatycznych, a także umożliwiają rozpoznanie wojskowe i służą jako systemy wczesnego ostrzegania przed atakami rakietowymi. Komunikacja satelitarna jest równie istotna dla globalnego internetu i transmisji medialnej, jak i dla bezpiecznej komunikacji i kontroli nad jednostkami wojskowymi na całym świecie.

Biotechnologia i biologia syntetyczna

Biotechnologia ma ogromny potencjał dla zdrowia ludzkiego i rolnictwa, na przykład dzięki narzędziom edycji genów, takim jak CRISPR-Cas9, do leczenia chorób dziedzicznych lub opracowywania nowych leków. Jednocześnie budzi poważne obawy dotyczące bezpieczeństwa. Te same techniki stosowane w leczeniu mogłyby teoretycznie zostać wykorzystane do tworzenia nowej, wysoce niebezpiecznej broni biologicznej. Biologia syntetyczna, która umożliwia konstruowanie organizmów od podstaw, pogłębia ten dylemat, ponieważ może ułatwić produkcję znanych patogenów lub tworzenie zupełnie nowych.

Technologia kwantowa

Technologia kwantowa jest u progu praktycznego zastosowania i obiecuje zrewolucjonizować technologię obliczeniową, komunikacyjną i sensoryczną. Komputery kwantowe mogłyby rozwiązywać złożone problemy, nierozwiązywalne dla dzisiejszych superkomputerów, potencjalnie prowadząc do przełomów w materiałoznawstwie i rozwoju leków. Jednocześnie ich ogromna moc obliczeniowa stanowi egzystencjalne zagrożenie dla obecnej kryptografii, ponieważ byłyby w stanie złamać powszechnie stosowane standardy szyfrowania. Z drugiej strony, komunikacja kwantowa, dzięki metodom takim jak kwantowa dystrybucja klucza (QKD), obiecuje fundamentalnie bezpieczną transmisję danych. Czujniki kwantowe mogłyby umożliwić nawigację bez GPS lub radykalnie poprawić śledzenie okrętów podwodnych, co zmieniłoby strategiczny układ sił na oceanach świata.

Wybitni gracze: szczegółowy obraz niemieckiego rynku produktów podwójnego zastosowania

Niemiecki i europejski krajobraz podwójnego zastosowania charakteryzuje się dwupoziomowym ekosystemem. Z jednej strony istnieją nowe, wysoce wyspecjalizowane i zorientowane na oprogramowanie startupy, które rewolucjonizują rynek dzięki zwinnym rozwiązaniom. Z drugiej strony istnieją uznani giganci branżowi, którzy dostarczają fundamentalne technologie i platformy, dzięki którym wiele z tych nowych zastosowań jest w ogóle możliwych.

Nowi pretendenci: startupy oparte na oprogramowaniu i sztucznej inteligencji

Helsing

Założona w Monachium w 2021 roku firma szybko stała się jednym z czołowych graczy w dziedzinie sztucznej inteligencji w dziedzinie obronności w Europie. Helsing konsekwentnie realizuje podejście „najpierw oprogramowanie”. Zamiast koncentrować się na tworzeniu nowego sprzętu, firma koncentruje się na ulepszaniu istniejących platform wojskowych, takich jak myśliwiec Eurofighter, za pomocą oprogramowania opartego na sztucznej inteligencji oraz wyposażaniu nowych systemów bezzałogowych w zaawansowane systemy inteligentne. Jej główne produkty to Centaur, system sztucznej inteligencji do autonomicznej walki powietrznej, który z powodzeniem latał już na myśliwcu Gripen; Cirra, oprogramowanie oparte na sztucznej inteligencji do analizy sygnałów radarowych na potrzeby walki elektronicznej; Altra, sieciowa platforma rozpoznania i efektów, która łączy dane z dronów i czujników naziemnych, aby przyspieszyć namierzanie celów; oraz HX-2, programowalny dron szturmowy, zdolny do precyzyjnego działania nawet w środowiskach bez odbioru GPS i przy silnych zakłóceniach elektronicznych. Z wyceną przekraczającą 12 miliardów euro po rundzie finansowania wynoszącej 600 milionów euro w 2025 r. i strategicznymi partnerstwami, takimi jak z francuską firmą zajmującą się sztuczną inteligencją Mistral AI, Helsing pozycjonuje się jako europejski lider w zakresie suwerenności technologicznej w dziedzinie sztucznej inteligencji.

Systemy kwantowe

Firma Quantum Systems, również z siedzibą w pobliżu Monachium, jest wiodącym producentem bezzałogowych systemów powietrznych (UAS) o wyraźnym modelu podwójnego zastosowania. Firma opracowuje i produkuje elektryczne drony pionowego startu i lądowania (eVTOL) przeznaczone zarówno dla klientów wojskowych, jak i cywilnych. Jej flagowy model, dron Vector, sprawdził się w służbie na Ukrainie jako solidny system rozpoznawczy, zdolny do nawigacji i identyfikacji celów nawet w warunkach niedoboru sygnału GPS, dzięki wsparciu sztucznej inteligencji. Jednocześnie drony firmy są wykorzystywane przez klientów komercyjnych w rolnictwie do monitorowania pól, w górnictwie do obliczania objętości oraz przez dostawców energii do inspekcji linii energetycznych. Ta podwójna specjalizacja pozwala Quantum Systems na wykorzystanie innowacji z obu rynków i osiągnięcie korzyści skali.

ARX ​​Robotics

Firma specjalizuje się w bezzałogowych pojazdach naziemnych (UGV) i w imponujący sposób demonstruje potencjał podwójnego zastosowania robotyki lądowej. Platformy GEREON są modułowe i można je konfigurować do realizacji szerokiej gamy misji. W kontekście wojskowym służą do transportu zaopatrzenia i rannych żołnierzy (medEvac), rozpoznania i obserwacji, a także jako mobilne platformy uzbrojenia. Ich wytrzymałość i autonomiczność zostały również udowodnione podczas wojny na Ukrainie. Te same roboty mogą być jednak bezproblemowo wykorzystywane w scenariuszach cywilnych i humanitarnych, takich jak dostarczanie pomocy humanitarnej na obszary dotknięte klęskami żywiołowymi, gaszenie pożarów czy prowadzenie operacji poszukiwawczo-ratowniczych.

Ugruntowani giganci: podstawowe technologie wspomagające

Siemensa

Jako globalna firma technologiczna, Siemens nie jest tradycyjnym dostawcą rozwiązań dla przemysłu obronnego, lecz pionierem w sektorze podwójnego zastosowania. Jego kluczowe kompetencje obejmują dostarczanie oprogramowania przemysłowego i rozwiązań digitalizacyjnych. Koncepcja cyfrowego bliźniaka jest w tym kluczowa. Umożliwia ona wirtualne mapowanie, symulację i optymalizację złożonych systemów fizycznych – od pojedynczej maszyny po całą fabrykę, a nawet samolot lub okręt – zanim zostaną one fizycznie zbudowane. Technologia ta jest wykorzystywana do zwiększania wydajności w produkcji cywilnej, a także do modernizacji całych stoczni Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, co stanowi największy znany projekt cyfrowego bliźniaka przemysłowego. Dzięki oprogramowaniu do zarządzania cyklem życia produktu (PLM), takiemu jak NX i Teamcenter, Siemens zapewnia cyfrowy szkielet dla rozwoju złożonych produktów w przemyśle lotniczym i obronnym.

Bosch

Podobnie jak Siemens, Bosch jest kluczowym dostawcą kluczowych technologii o podwójnym zastosowaniu. Kluczową rolę odgrywają tu czujniki MEMS (mikroelektromechaniczne). Te maleńkie czujniki, mierzące przyspieszenie, prędkość obrotową lub ciśnienie, są obecnie wszechobecne w elektronice samochodowej (np. w poduszkach powietrznych i ESP) oraz w elektronice użytkowej (np. w smartfonach do stabilizacji obrazu). Jednak te same precyzyjne i wytrzymałe czujniki są również niezbędnymi komponentami w systemach wojskowych. Są wykorzystywane do nawigacji i stabilizacji dronów, naprowadzania pocisków rakietowych i inteligentnej amunicji oraz systemów awionicznych. Chociaż Bosch nie opracowuje swoich czujników MEMS głównie do celów wojskowych, ich wydajność i niezawodność mają kluczowe znaczenie dla sektora obronnego.

Airbus

Jako jedna z największych firm lotniczo-kosmicznych na świecie, Airbus jest doskonałym przykładem firmy strategicznie wdrażającej możliwości podwójnego zastosowania w swoich platformach. Doskonałym przykładem jest Airbus A330 MRTT (Multi-Role Tanker Transport), który powstał na bazie cywilnego samolotu pasażerskiego A330 i został przekształcony w wszechstronny samolot wojskowy do tankowania w powietrzu, transportu żołnierzy i ładunków oraz ewakuacji medycznej. Airbus realizuje podobną strategię w kosmosie. Wysokiej rozdzielczości satelity obserwacji Ziemi z konstelacji Pléiades Neo dostarczają obrazy o rozdzielczości 30 cm. Dane te są wykorzystywane przez klientów komercyjnych do zastosowań takich jak planowanie urbanistyczne, rolnictwo i zarządzanie kryzysowe, a także przez rządy i ministerstwa obrony do gromadzenia informacji wywiadowczych i planowania misji.

Profil wybranych niemieckich firm podwójnego zastosowania

Globalna gospodarka ma obecnie fundamentalną zmianę, zepsuta epoka, która wstrząsa kamieniem węgielnymi globalnej logistyki. Era hiper-globalizacji, która charakteryzowała się niezachwianym dążeniem do maksymalnej wydajności i zasady „Just-In-Time”, ustępuje miejsca nowej rzeczywistości. Charakteryzuje się tym głębokimi przerwami strukturalnymi, zmianami geopolitycznymi i postępową fragmentacją polityczną gospodarczą. Planowanie rynków międzynarodowych i łańcuchów dostaw, które kiedyś przyjęto, rozpuszcza się i zastępuje fazą rosnącej niepewności.

Nadaje się do:

• Strategiczna odporność w rozdrobnionym świecie dzięki inteligentnej infrastrukturze i automatyzacji – profil wymagań eksperta w dziedzinie logistyki podwójnego zastosowania

Wymiar ekonomiczny i społeczny

Rozwijający się sektor produktów podwójnego zastosowania to nie tylko zjawisko technologiczne i polityki bezpieczeństwa, ale ma również głębokie implikacje ekonomiczne i społeczne. Szczególnie w Niemczech rozwija się złożona dynamika między szansami gospodarczymi, wyzwaniami strukturalnymi dla nowych firm i głęboko zakorzenionym sceptycyzmem społecznym.

Sektor podwójnego zastosowania jako czynnik ekonomiczny dla Niemiec

Niemiecki przemysł bezpieczeństwa i obronności, w którego skład wchodzi wiele firm podwójnego zastosowania, jest istotnym czynnikiem ekonomicznym. W 2024 roku niemiecki przemysł lotniczo-kosmiczny, kluczowy segment sektora, wygenerował 52 miliardy euro przychodów i zatrudniał 120 000 osób. Cały niemiecki przemysł obronny wygenerował prawie 11,3 miliarda euro przychodów w 2020 roku. Badania, takie jak przeprowadzone przez Instytut Gospodarki Światowej w Kilonii, sugerują, że zwiększone i ukierunkowane wydatki na obronność mogą mieć znaczący pozytywny wpływ na produkt krajowy brutto (PKB). W szczególności inwestycje w krajowo produkowaną, zaawansowaną technologicznie broń mogą powodować tzw. efekty „domina”: postęp technologiczny z badań nad obronnością rozprzestrzenia się na inne sektory gospodarki i zwiększa ich produktywność. Wzrost wydatków wojskowych o 1% PKB mógłby zatem zwiększyć długoterminową produktywność o ćwierć procenta. Ta perspektywa gospodarcza jest kluczowym argumentem za politycznie motywowaną rozbudową krajowych i europejskich zdolności obronnych.

„Dolina Śmierci”: wyzwania dla startupów

Pomimo wzrostu inwestycji i strategicznego znaczenia sektora, innowacyjne startupy napotykają na poważne przeszkody. Tak zwana „Dolina Śmierci” opisuje krytyczną fazę, w której startup, po udanych projektach pilotażowych i wstępnym finansowaniu, zmaga się z pozyskaniem długoterminowych, dużych zamówień i przejściem do masowej produkcji. Przyczyny tego stanu rzeczy są wielorakie:

Długotrwałe procesy zamówień publicznych: Cykle zamówień publicznych są często powolne, biurokratyczne i ukierunkowane na współpracę z uznanymi korporacjami. Ten system jest trudny do opanowania dla startupów z krótkim cyklem innowacji i ograniczonymi zasobami finansowymi.

Awersja do ryzyka: Klienci z sektora wojskowego często boją się ryzyka i wahają się polegać na młodych, mniej stabilnych finansowo firmach, nawet jeśli ich technologia jest lepsza.

Problemy ze skalowaniem: Większość startupów nie ma infrastruktury do masowej produkcji sprzętu. Przejście od rozwoju prototypu do produkcji tysięcy urządzeń stanowi ogromne wyzwanie finansowe i logistyczne.

Te problemy strukturalne oznaczają, że obiecujące innowacje często nie znajdują szerokiego zastosowania w siłach zbrojnych, a firmy upadają, zanim osiągną swój pełny potencjał.

Percepcja publiczna i debata niemiecka

Strategiczna reorganizacja Niemiec, często określana mianem „punktu zwrotnego”, dokonuje się w społeczeństwie, w którym przemysł zbrojeniowy tradycyjnie cieszy się negatywnym wizerunkiem. Badania ujawniają głęboko zakorzeniony sceptycyzm wśród społeczeństwa, szczególnie w odniesieniu do eksportu broni. Sondaż YouGov z 2018 roku wykazał, że prawie dwie trzecie Niemców opowiada się za całkowitym wstrzymaniem eksportu broni. Chociaż opinia publiczna stała się bardziej zniuansowana od czasu ataku na Ukrainę, fundamentalne odrzucenie tego pomysłu pozostaje powszechne.

Ta postawa społeczna ma również konsekwencje instytucjonalne. Uderzającym przykładem jest debata wokół tzw. „klauzul cywilnych” na niemieckich uniwersytetach. Ponad 70 uniwersytetów finansowanych ze środków publicznych zobowiązało się w swoich statutach do prowadzenia badań wyłącznie w celach cywilnych i do odrzucenia wszelkich badań o charakterze wojskowym. Ten „silny mur” między badaniami cywilnymi a wojskowymi, coraz częściej kwestionowany przez niektórych polityków, takich jak Federalny Minister Badań Naukowych, stoi w jaskrawej sprzeczności z modelem innowacji w krajach takich jak USA czy Izrael, gdzie ścisła współpraca między uniwersytetami, startupami i sektorem obronnym jest kluczowym motorem postępu technologicznego. Ta luka między ambicjami politycznymi a rzeczywistością społeczno-instytucjonalną stanowi istotną przeszkodę dla rozwoju dynamicznego ekosystemu podwójnego zastosowania w Niemczech. Sukces tej „transformacji” zależy zatem nie tylko od zasobów finansowych i wiedzy technologicznej, ale także od umiejętności przezwyciężenia tej głęboko zakorzenionej inercji kulturowej i instytucjonalnej.

Przyszłe wydarzenia i wyzwania strategiczne

Dynamika w sektorze produktów podwójnego zastosowania jeszcze bardziej przyspieszy w nadchodzących latach. Konwergencja przełomowych technologii, związane z nimi kwestie etyczne oraz nadrzędna walka o strategiczną suwerenność będą miały znaczący wpływ na agendę polityczną, gospodarczą i społeczną.

Konwergencja technologii: sztuczna inteligencja, fizyka kwantowa i biologia

Przyszłość technologii podwójnego zastosowania nie leży w izolowanym rozwoju poszczególnych dziedzin, lecz w ich rosnącej konwergencji. Połączenie sztucznej inteligencji, komputerów kwantowych i biologii syntetycznej stworzy możliwości, których potencjał i ryzyko są obecnie jedynie częściowo przewidywalne. Wyobraźmy sobie autonomiczne roje dronów, których zbiorowe zachowanie jest optymalizowane przez algorytmy kwantowe, aby rozwiązywać złożone zadania logistyczne lub na polu bitwy. Albo połączenie biologii syntetycznej ze sztuczną inteligencją w celu opracowania biosensorów, które będą w stanie wcześnie wykrywać choroby lub identyfikować broń chemiczną. Ta konwergencja przesunie granice tego, co możliwe, ale jednocześnie stworzy nowe, złożone scenariusze zagrożeń, które wymagają proaktywnej i interdyscyplinarnej regulacji.

Dylemat etyczny: Odpowiedzialność w innowacjach

Wraz z rosnącą potęgą tych technologii, „dylemat podwójnego zastosowania” staje się centralnym punktem debaty etycznej. Opisuje on nierozwiązywalną sprzeczność, polegającą na tym, że badania i innowacje ukierunkowane na dobro – takie jak leczenie chorób czy zwiększanie wydajności – jednocześnie niosą ze sobą ryzyko katastrofalnych nadużyć. Ten paradoks stawia naukowców, firmy i rządy przed trudnymi wyborami.

Wyzwania etyczne stają się szczególnie dotkliwe w dziedzinie sztucznej inteligencji. Wykorzystanie komercyjnie dostępnych, gromadzonych w internecie danych do trenowania systemów AI, które następnie służą do namierzania celów wojskowych, rodzi fundamentalne pytania dotyczące ochrony danych i godności ludzkiej. Algorytmy mogą dziedziczyć uprzedzenia po danych treningowych i podejmować dyskryminacyjne decyzje. Wadliwy system AI na polu bitwy może prowadzić do druzgocących ofiar wśród ludności cywilnej. W związku z tym coraz głośniej domaga się przejrzystości, rozliczalności i solidnych struktur zarządzania. Celem jest zapewnienie, że ludzie zachowają kontrolę nad kluczowymi decyzjami, nawet w wysoce zautomatyzowanych systemach, oraz że zasady etyczne będą trwale zakorzenione w technologii.

Suwerenność strategiczna w XXI wieku

Ostatecznie debata na temat technologii podwójnego zastosowania prowadzi do nadrzędnej kwestii suwerenności strategicznej. Dla Niemiec i Europy zdolność do samodzielnego opracowywania, produkcji i wdrażania kluczowych technologii stała się kwestią przetrwania w globalnej konkurencji. Chodzi o zmniejszenie zależności od geopolitycznych rywali i zapewnienie sobie możliwości działania w niepewnym świecie.

Wspieranie silnego i innowacyjnego sektora produktów podwójnego zastosowania jest kluczowym elementem. Wymaga to jednak delikatnego balansu: należy wspierać innowacje, nie zaniedbując przy tym zagrożeń dla bezpieczeństwa. Wzrost gospodarczy musi być pogodzony z odpowiedzialnością etyczną. A strategiczna konieczność musi być dyskutowana w otwartym społeczeństwie i legitymizowana poprzez akceptację społeczną. Droga do technologicznej przyszłości wymaga nie tylko wiedzy inżynierskiej i kapitału, ale także wizji politycznej, mądrości regulacyjnej i szerokiego dialogu społecznego na temat dwóch oblicz innowacji.

Chętnie będę Twoim osobistym doradcą.

Szef rozwoju biznesu

Przewodniczący SME Connect Defense Group

LinkedIn

 

 

Chętnie będę Twoim osobistym doradcą.

skontaktować się ze mną pod Wolfenstein ∂ xpert.digital

zadzwonić pod +49 89 674 804 (Monachium)

LinkedIn