Co marketerzy i startupy powinni teraz wiedzieć: Od 1 stycznia 2025 r. liczne dzieła sztuki znajdują się w domenie publicznej

Wraz z świtem 1 stycznia 2025 r. przed twórcami, marketerami i założycielami otworzyły się fascynujące drzwi: liczne dzieła sztuki, których twórczość rozpoczęła się w 1929 r., weszły w pożądany status domeny publicznej. Rozwój ten to znacznie więcej niż tylko formalność prawna; jest katalizatorem innowacji, który pozwala budować na bogatym zasobie dziedzictwa kulturowego, reinterpretować je i dostosowywać do współczesnych celów. Domena publiczna oznacza, że ​​pierwotne prawa autorskie do tych dzieł wygasły, co otwiera szeroki zakres możliwych zastosowań bez konieczności uzyskiwania zezwoleń i opłat licencyjnych. Dotyczy to nie tylko sztuk wizualnych, ale także literatury, muzyki i filmu, które niemal sto lat temu kształtowały życie kulturalne.

Możliwości, jakie stwarza to dla strategii marketingowych i młodych firm, są ogromne. Wyobraź sobie, że wypełniasz kampanię reklamową ikonicznymi obrazami szalonych lat dwudziestych, wykorzystujesz arcydzieła literatury jako inspirację dla nowych linii produktów lub ożywiasz melodie dawno zapomnianych kompozycji we współczesnych ścieżkach dźwiękowych. Możliwości są tak różnorodne, jak same dzieła. Chodzi o budowanie pomostu pomiędzy przeszłością a teraźniejszością, łącząc nostalgię i zaznajomienie się ze świeżymi pomysłami i współczesnymi koncepcjami.

Zalecana jest jednak ostrożność. Świat praw autorskich to złożony teren, pełen pułapek i wyjątków, które mogą stanowić wyzwanie nawet dla doświadczonych profesjonalistów. Zwięzłym przykładem podkreślającym potrzebę uważnego rozważenia jest historia Myszki Miki.

Sprawa Myszki Miki: lekcja zagadnień praw autorskich i znaków towarowych

Kultowa postać Myszki Miki, której światowy przełom nastąpił dzięki animowanemu filmowi krótkometrażowemu „Parowiec Willie” z 1928 r., 1 stycznia 2024 r. weszła do domeny publicznej w Stanach Zjednoczonych. Dotyczy to jednak wyraźnie oryginalnej wersji postaci z „Parowca Williego”. Ważne jest, aby zrozumieć, że ta wersja odnosi się wyłącznie do tego konkretnego przedstawienia, a nie do późniejszych, bardziej rozwiniętych wersji myszy z charakterystycznymi białymi rękawiczkami lub w innych kultowych pozach. Te późniejsze wcielenia nadal podlegają ochronie praw autorskich. Można więc powiedzieć, że w pewnym sensie swobodnie można teraz używać jedynie „oryginalnej myszy” z parowca.

W Niemczech sytuacja prawna jest jednak znacząco odmienna i uwydatnia krajowe różnice w prawie autorskim. Zgodnie z art. 64 ustawy o prawie autorskim (UrhG) domena publiczna w tym kraju wchodzi w życie dopiero 70 lat po śmierci autora lub ostatniego zmarłego współautora. Ponieważ Ub Iwerks, jeden z głównych twórców Myszki Miki, zmarł dopiero w 1971 roku, postać ta pozostaje chroniona prawem autorskim na mocy prawa niemieckiego co najmniej do końca 2041 roku. Oznacza to, że używanie postaci w Niemczech bez odpowiedniej licencji Disneya nadal będzie miało konsekwencje prawne.

Ale na tym nie kończy się złożoność. Oprócz praw autorskich, kluczową rolę odgrywa również prawo znaków towarowych, które może ograniczyć możliwe zastosowania myszy „Steamboat Willie” nawet w USA. Walt Disney zapewnił sobie prawa do znaku towarowego tej postaci już w 1928 roku. W przeciwieństwie do praw autorskich, które są ograniczone w czasie, ochrona znaku towarowego nie wygasa automatycznie po upływie określonego czasu. Raczej istnieje tak długo, jak długo marka jest aktywnie wykorzystywana. I tak właśnie jest w przypadku oryginalnej Myszki Miki z 1928 roku. Chociaż na przestrzeni dziesięcioleci pojawiło się wiele odmian tej postaci, oryginalna wersja Steamboat Willie jest nadal regularnie używana przez Disneya, czy to w gadżetach, logo, czy w nostalgicznych wspomnieniach. Oznacza to, że ochrona znaków towarowych trwa, a wykorzystanie komercyjne, które mogłoby spowodować pomylenie z produktami Disneya, jest nadal zabronione.

Ten przypadek Myszki Miki wyraźnie pokazuje, że choć domena publiczna otwiera drzwi do możliwości twórczych, nie zaprasza po prostu ludzi, aby przez nią przeszli. Aby uniknąć kosztownych sporów prawnych, niezbędne jest dokładne zbadanie konkretnej sytuacji dotyczącej praw autorskich, ewentualnie w powiązaniu z prawami do znaków towarowych i innymi prawami własności intelektualnej.

Różnorodność możliwości: Twórcze wykorzystanie dzieł z 1929 roku

Dzieła, które obecnie wchodzą do domeny publicznej, odzwierciedlają różnorodność kulturową i ducha czasu 1929 roku. Był to czas zmian, przebudzenia, ale i niepewności na krótko przed światowym kryzysem gospodarczym. Powstały znaczące dzieła literackie, których bohaterowie i historie wciąż wywierają wpływ. Powieści, wiersze i sztuki teatralne oferują bogactwo inspiracji dla nowych form narracyjnych, adaptacji filmowych lub teatralnych, a nawet innowacyjnych kampanii marketingowych opartych na motywach literackich.

Również w dziedzinie sztuk pięknych w 1929 roku powstały dzieła, które wywarły wpływ na swoje czasy. Obrazy, rzeźby i grafiki mogą być podstawą nowoczesnego designu, czy to w modzie, projektowaniu produktów czy komunikacji wizualnej. Estetyka lat dwudziestych XX wieku z ich czystymi liniami, Art Deco i rodzący się surrealizm stanowią bogate źródło twórczych reinterpretacji.

Muzyka roku 1929 to kolejne pole pełne możliwości. Jazz, blues i wczesne formy muzyki pop ukształtowały brzmienie tej epoki. Te melodie i rytmy można cytować w nowych kompozycjach muzycznych, aranżować lub służyć jako inspiracja dla współczesnych produkcji muzycznych. Nawet w obszarze reklamy chwytliwe melodie z tego okresu mogą wywołać nostalgiczny efekt i nawiązać więź z konkretną grupą docelową.

Nie można zapomnieć o filmach, które ukazały się w 1929 roku. Nieme filmy, które imponują wizualną siłą narracyjną, mogą otrzymać nową muzykę i efekty dźwiękowe oraz dotrzeć do zupełnie nowej publiczności. Fragmenty filmowe, postacie czy elementy stylistyczne można także cytować lub parodiować we współczesnych produkcjach filmowych, teledyskach czy reklamach.

Nowa domena publiczna działa

• Frida Kahlo i Henri Matisse: Prace tych dwóch światowej sławy artystów są teraz w domenie publicznej. Wyraziste autoportrety Kahlo i kolorowe obrazy Matisse’a można teraz swobodnie wykorzystywać.
• Inni znani artyści: Prace André Deraina, Jeana Curota i Paula de Pidoll de Quintenbach również weszły do ​​domeny publicznej.

Możliwe zastosowania dla firm

• Darmowe zasoby: Dzieła należące do domeny publicznej można wykorzystywać do różnych celów bez opłat licencyjnych, co jest szczególnie atrakcyjne dla startupów o ograniczonych budżetach.
• Materiały marketingowe: Do strategii marki można włączyć ilustracje w stylu vintage lub fragmenty literatury klasycznej.
• Projekt produktu: Stare ryciny botaniczne lub antyczne mapy można wykorzystać do projektowania opakowań lub dekoracji wnętrz.
• Treści cyfrowe: dzieła należące do domeny publicznej świetnie nadają się do wpisów w mediach społecznościowych, postów na blogach i biuletynów.

Pułapki i względy etyczne

Chociaż domena publiczna pozwala na swobodne korzystanie, należy pamiętać o kilku ważnych aspektach. Z jednej strony ważne jest poszanowanie autorstwa dzieł i – tam gdzie to możliwe i rozsądne – wskazanie oryginalnych twórców. Nawet jeśli nie jest to wymagane prawnie, jest to akt uznania i szacunku dla dorobku artystycznego.

Z drugiej strony należy mieć świadomość, że niektóre zastosowania mogą być prawnie dopuszczalne, ale mogą budzić wątpliwości etyczne. Na przykład wyobcowanie lub dekontekstualizacja dzieła może zniekształcić pierwotne znaczenie lub zignorować intencję artysty. Wymagane jest tu wrażliwe podejście do dziedzictwa kulturowego.

Dodatkowo ważne jest, aby znać różnicę między prawami autorskimi i prawami pokrewnymi. Na przykład występy muzyków lub aktorów mogą w dalszym ciągu być chronione dodatkowymi prawami autorskimi, nawet jeśli dany utwór należy do domeny publicznej. Również w tym przypadku niezbędne jest dokładne zbadanie sytuacji prawnej.

Znaczenie domeny publicznej dla kultury i innowacji

Domena publiczna jest istotną częścią żywej i rozwijającej się kultury. Pozwala czerpać z wiedzy i twórczego dorobku minionych pokoleń, rozwijać je i reinterpretować. Bez domeny publicznej wiele osiągnięć artystycznych i naukowych na zawsze pozostałoby w rękach nielicznych, a swobodna wymiana pomysłów i twórczość zostałaby poważnie ograniczona.

Startupom i małym firmom domena publiczna oferuje wyjątkową możliwość dostępu do wysokiej jakości treści przy niskich kosztach i wykorzystania ich do swoich celów. Może to stanowić kluczową przewagę konkurencyjną, szczególnie w branżach, w których istotną rolę odgrywają kreatywne treści.

Regularne udostępnianie nowych utworów w domenie publicznej jest ważnym bodźcem dla innowacji i różnorodności kulturowej. Jest dowodem na to, że wiedza i kreatywność powinny zostać ostatecznie udostępnione ogółowi społeczeństwa, aby tworzyć nowe inspiracje i wspierać rozwój kulturalny. Dzieła z 1929 roku są teraz częścią tego wspólnego dziedzictwa i czekają na ponowne odkrycie i ożywienie przez twórcze umysły. Teraz zadaniem marketerów, start-upów i wszystkich kreatywnych profesjonalistów jest wykorzystanie tych nowo odkrytych możliwości i przekształcenie skarbów przeszłości w teraźniejszość.

Nadaje się do:

• Spójność marki: więcej niż tylko estetyka – sztuka wyróżniania się
• Jak osiągnąć spójność marki i dlaczego jest to ważne dla widoczności w wyszukiwarkach (branding SEO)?